Lezing van 20-02-2023 door Wesley Duits en Marcel vd Elshout, imkers van de Bijengilde Oosterhout
Bijen zijn workaholics 24/7, maar alleen de vrouwtjes! De darren chillen!
Bijen zijn slimme beestjes en sommige imkers zeggen, dat het verslavend is, om met bijen te werken. Ze zijn niet echt te temmen, want ze doen toch wat ze willen! Een bijenvolk functioneert als een eenheid en werkt met trillingen en ceremoniën. Ze gebruiken de zon als kompas. En door te kwispelen, vertellen ze andere bijen waar de beste bloemen zijn!
Bijen hebben zich ongeveer 130 miljoen jaar geleden afgesplitst van de rest van de graafwespen, en zijn sindsdien één van de oudste vegetariërs ter wereld. Waar wespen insecten vangen om hun larven mee te voeren, zijn de bijen voor hun babyvoeding overgestapt op stuifmeel van bloemen.
Als een bij op een bloem plompt en nectar drinkt, dan blijft stuifmeel aan zijn haartjes hangen en hiervan vormt hij een bolletje, wat een opbouwstof is voor de larven. De nectar halen ze met hun tong uit de bloemen en dat is de brandstof, waarmee ze kunnen vliegen. Een deel geven ze af voor de andere bijen, die in de bijenkast moeten blijven, om hun koningin te verzorgen en deze en de honingvoorraden streng te bewaken. De waakbijen zijn dus ook die beruchte bijen, die ons graag een vliegende acupunctuursessie geven. Daarom moet je nooit voor de vliegopening van een bijenkast gaan staan, vooral niet bij klam weer. Bijen die vliegen steken echter niet zo snel.
De koningin is de slaaf van haar volk. Als haar werksters zeggen, dat het tijd is om eitjes te gaan leggen, dan legt ze er zo'n 2.000 per dag. Met haar kontje legt ze keurig netjes in elk celletje van de raat 1 eitje. Zij kan zelf beslissen of uit dit eitje een vrouwtje of een mannetje komt door er spermacellen bij te doen of niet. Als de koningin genetisch agressief is of in combinatie met sperma van de darren van een agressief volk, dan gaat het volk van deze koningin vaak de verkeerde kant uit.
De vrouwtjes zijn de werksters, die 24/7 ijverig bezig zijn met hun opgave. In het begin blijven ze in de bijenkast om de koningin en de honing te verzorgen en bewaken, dan vliegen ze uit om nectar en stuifmeel te verzamelen tot en met een radius van 3 km. Propolis is het hars uit de bomen plus enzymen. Dit werkt ontsmettend en hiermee dichten de ijverige bijtjes alles af.
Er zijn ook speurbijen, die de anderen vertellen, waar de beste buit te halen is of waar een nieuwe nestmogelijkheid te vinden is. De werkbijen bepalen wanneer de honing - hun wintervoorraad - goed is en sluiten hem dan af met was.
Dan weet de imker dat de honing klaar is. Een goede imker laat voor de winter altijd nog ca. 20 kg als voeding voor de bijen i.p.v. hen suikerwater voor te tafelen, wat geen goede voedingsstoffen bevat. Hij probeert ook verder zoveel mogelijk aan de bijen over te laten en hen met alles hun gang te laten gaan.
De darren zijn de pasja's van het volk, ze doen helemaal niets, ze steken zelfs niet eens. Hun enige opgave bestaat erin rond te hangen, dus te chillen en te wachten, totdat ze de koningin kunnen bevruchten. En dan moeten ze snel zijn, want er is nogal wat concurrentie. Maar de prijs is hoog, want als ze dan eerste waren, hun vluchtig pleziertje gehad hebben en hun job gedaan is, vallen ze dood neer. Alle darren sterven overigens in de herfst, ook als ze hun opgave ontlopen hebben.
Alleen een deel van de werksters en de koningin overleven de winter. Van 60.000 bijen in de zomer, blijven er maar 10.000 in de winter over. Deze houden dan de kern van het volk op 15 graden. Daarmee beschermen ze het achtergebleven broed, maar ook de werksters zelf en de koningin. Ze maken dan spiertrekkingen met hun vleugelspieren, waarbij d.m.v. wrijving warmte opgewekt wordt.
In de zomer koelen ze de kast weer. Ook hard werk, dus alleen vrouwtjes! Als het buiten 11-12 graden is, gaan ze even naar buiten om hun behoefte te doen. Wat kunnen die dat lang ophouden, respect!
Hoe ontstaat nu een koningin? 10 – 20 larven krijgen extra Koninginnengelei, daardoor worden ze goed gevuld en groot. Als de eerste koningin na 16 dagen uit de dop komt, gaat ze de andere waarschuwen door te fluiten en breekt er een groot gevecht uit, waarbij de sterkste wint. Al voor dit drama zwermt de oude koningin met een derde van het volk uit om een nieuw tehuis te zoeken. Soms zwermt ook een tweede winnares uit met een deel van het volk en de imker kijkt op zijn neus, want dan kan het voorkomen, dat zijn bijenkast ineens leeg is. Dit zwermen is dus voortplanting. Met een beetje geluk vangt de imker deze zwerm op en geeft hen een nieuwe bijenkast op een goede plaats een paar km verderop. Het vinden van een goede plaats wordt echter steeds moeilijker.
En weet je waar de bijenwas vandaan komt? De bijen zweten was uit, dan kauwen ze het en vormen met hun bovenkaken en poten de cellen voor de symmetrische, zeshoekige honingraten. Deze dienen als kraamkamer en voor opslag van stuifmeel en honing en zijn een beetje verschoven en scheef gebouwd, zodat de honing er niet uit kan lopen. Wat een geniaal volkje!
Heel hartelijk dank aan Wesley en Marcel voor de bij-zonder interessante lezing!